İBN-İ MACE
Hicri üçüncü asır
alimlerinden Muhammed b. Yezid b. Abdillah b. Mâce el-Kazvinî'nin ahkâm
hadislerinden oluşan sünen türünde hadis kitabıdır.
İlk defa İbn Tâhir el-Makdisî
tarafından usulü hamse denilen ve Buharı, Müslim, Ebu Davud, Tirmizî ve Nesei’den
oluşan ana hadis kaynaklarına katılmıştır. Buna göre el-Muvatta yerine kutub-i
sittenin altıncı eseri kabul edilmiştir. 37 Kitab başlıklı ana bölümü oluşturan
bablarında 4341 hadis vardır. Bunlardan bir kısmı es-Sahîhân ve üç sünen
üzerine zeva'id’den oluşur. Alimler bu hadislerin hükmünde ihtilaf etmişlerdir.
el-Mizzî, İbn Mace'nin diğer usulü hamseden ayrı olarak rivayet ettiği bütün
hadislerin zayıf olduğunu söylemiştir. İbn Hacer'e göre ise bunlar çoğunlukla
sahihtirler.
Sünen İbni Mâce tertip
yönünden de çok güzel bir eserdir. Fıkhın diğer hadis kitaplarında bulunmayan
birçok babındaki hadislere yer vermiştir. Bab başlıkları, konunun inceliklerini
ifade edecek kadar veciz, ancak düzgün bir şekilde konulmuştur. Sistematik
olduğundan istifade kolaydır.
Bu özelliklerine rağmen
Sünen İbni Mâce bazı alimlerce şiddetli zayıf, hatta mevzu hadislere yer
verdiği için tenkit edilmiştir. Sünende bulunan zayıf hadislerin çoğu müdafaa
edilebilir cinsten görülmüştür. Buna rağmen mevzu sayılan 30 kadar hadisi
üzerinde durulmuştur. Nitekim İbnu'l-Cevzî, söz gelişi Kazvin'in fedailine dair
rivayeti naklettiği için İbn Mâce'yi
şiddetle tenkit ederek şunları söylemiştir: “Asıl şaşılacak taraf İbn Mâce'nin
Süneninde mevzu olduğunu bile bile bu hadisi hiçbir şey söylemeden
nakletmesidir. es-Sahîhanda işittiği Hz. Nebi (s.a.s)’in “yalan olduğunu bile
bile bile benden bir hadis rivayet eden yalancılardan biridir” dediğini
bilmiyor mu dersiniz! Dahası, avamın “bu hadisi sahih olmasaydı İbn Mâce gibi
bir alim onu nakletmezdi” diyeceklerini ve onunla amel edeceklerini de mi
bilmiyor? Anlaşılıyor ki, İbn Mâce belde ve vatan taassubunun doğurduğu hevaya
yenik düşmüş ( ve bu rivayeti o yüzden nakletmiş) tir.” ez-Zehebî de
İbnu'l-Cevzî'ye uyup İbn Mâce'yi aynı rivayeti sunenine dahil ederek uğursuz
bir iş yapmakla suçlamıştır.
Daha çok Horasan ve
havalesinde şöhret kazanmış bulunan Sünen İbni Mâce bazı alimlerce
şerhedilmiştir. Bilinen birkaç şerhi şunlardır:
1. ed-Dîbâce fî Şerhi
Sünen İbni Mâce: Muhammed b. Musa b. İsa ed-Demîri,
2. İbrahim b. Muhammed
el-Halebî şerhi,
3. Misbâhu'z-Zucâze
Şerhu Sünen İbni Mâce: Celaluddin Abdurrahman b. Ebi-bekr es-Suyûtî.
Bunlardan başka Umer
İbnu'l-Mulekkin'in, diğer usul üzerine zevai-dinîn şerhi vardır. İsmi Mâ
Temessu heyhi'l-Hâce alâ Sünen İbni Mâcedir. Ayrıca Kutubi sitte üzerine
haşiyeleriyle ünlü Muhammed b. Abdilhâdî es-Sindî'nin İnhâcu'l-Hâce isimli
haşiyesi anmaya değer. Türkçeye de çevrilmiştir. Bu sistemde yer alan İbn-i
Mace de Sindi’ye ait notlar da mevcuttur.